Do niedawna jedynym narzędziem planowania spadkowego pozostawał testament. Od 2023 roku, wraz z wejściem w życie ustawy o fundacji rodzinnej, pojawiła się alternatywa – elastyczana konstrukcja prawna umożliwiająca nie tylko przekazanie majątku, ale także jego zabezpieczenie i kontrolę w dłuższej perspektywie.
Testament a fundacja rodzinna – podstawowe różnice
Testament stanowi jednostronne rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci spadkodawcy. Działa z mocy prawa dopiero po śmierci testatora, a jego skutki ograniczają się do rozdzielenia masy spadkowej między wskazanych spadkobierców. Fundacja rodzinna natomiast to instytucja prawa prywatnego, powoływana za życia fundatora lub w testamencie notarialnym, która posiada osobowość prawną i może pełnić funkcję właściciela majątku przeznaczonego dla przyszłych beneficjentów. Fundator może też czerpać korzyści z fundacji rodzinnej ponieważ sam może ustanowić siebie beneficjentem fundacji, co jest kolejną istotną różnicą.
Fundacja rodzinna nie zastępuje testamentu w sensie formalnym, ale w wielu przypadkach może przejąć jego funkcję, oferując znacznie szerszy zakres działania – od ochrony majątku po zarządzanie i planowanie podatkowe.
Fundacja rodzinna zamiast testamentu
Dla osób pragnących przekazać majątek rodzinie w sposób uporządkowany i bezpieczny, zastąpienie testamentu utworzeniem fundacji rodzinnej, stanowi praktyczne i efektywne rozwiązanie. Jej statut, tworzony w formie aktu notarialnego, określa zasady zarządzania majątkiem, wypłat na rzecz beneficjentów oraz cele, którym fundacja ma służyć.
W przeciwieństwie do testamentu, fundacja:
- nie podlega postępowaniu spadkowemu,
- nie wymaga uzyskania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
- może działać i wypłacać świadczenia nawet przed śmiercią fundatora.
Dzięki temu sukcesja majątkowa w formie fundacji rodzinnej jest szybsza, bezpieczniejsza i mniej narażona na spory rodzinne.
Przekazanie majątku do fundacji rodzinnej.
Jednym z najważniejszych aspektów fundacji rodzinnej jest możliwość przekazania do niej majątku jeszcze za życia fundatora. Majątek fundacji rodzinnej staje się jej własnością, nie wchodząc do masy spadkowej. Może obejmować:
- udziały lub akcje w spółkach,
- nieruchomości,
- środki pieniężne,
- papiery wartościowe,
- inne prawa majątkowe.
Takie rozwiązanie eliminuje ryzyko rozdrobnienia majątku i umożliwia jego ochronę – zarówno przed egzekucją, jak i przed ewentualnymi roszczeniami rozwodowymi członków rodziny. Co istotne, fundator może ustanowić zarząd fundacji rodzinnej, który będzie realizował jego wolę zgodnie ze statutem, a nie subiektywną interpretacją spadkobierców.
Fundacja rodzinna a testament z perspektywy podatkowej
Testamentowe przekazanie majątku, w zależności od stopnia pokrewieństwa, może wiązać się z koniecznością zapłaty podatku od spadków i darowizn, a także – w razie późniejszego zbycia – podatku dochodowego. W przypadku fundacji rodzinnej, ustawodawca przewidział szereg preferencji podatkowych:
- świadczenia wypłacane beneficjentom z kręgu najbliższej rodziny (o, których mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn ) są zwolnione z PIT,
- fundacja co do zasady nie płaci bieżącego CIT, a jedynie 15% zryczałtowany podatek od wypłat,
- przekazanie majątku do fundacji rodzinnej nie podlega podatkowi od spadków i darowizn,
- świadczenia na rzecz beneficjentów są wyłączone z podatku od spadków i darowizn.
Z punktu widzenia planowania sukcesji, fundacja rodzinna od testamentu z perspektywy podatkowej różni się w sposób znaczący – ta pierwsza pozwala często na realną optymalizację podatkową przy zachowaniu pełnej zgodności z przepisami.
Czy fundacja rodzinna jest lepsza od testamentu?
Nie istnieje jednoznaczna odpowiedź. Wybór między tymi instytucjami zależy od celu, struktury majątku, sytuacji rodzinnej i planowanego horyzontu czasowego. Niemniej jednak:
- wady testamentu w porównaniu do fundacji rodzinnej obejmują brak kontroli po śmierci, ryzyko sporów spadkowych oraz brak ochrony majątku,
- zalety fundacji rodzinnej nad testamentem to możliwość długoterminowego zarządzania majątkiem, ochrona przed zachowkiem (częściowa), kontrola nad wypłatami oraz możliwość ustalenia struktury decyzyjnej (zarząd, organ nadzoru, beneficjenci).
W praktyce coraz częściej rekomenduje się wykorzystanie obu narzędzi komplementarnie – testament może stanowić zabezpieczenie na wypadek niepowodzenia fundacji rodzinnej, natomiast sama fundacja może służyć jako główny instrument sukcesji.
Fundacja rodzinna – struktura i rola beneficjentów
Fundacja rodzinna działa na podstawie statutu fundacji rodzinnej, który określa jej strukturę organizacyjną. Podstawowe elementy to:
- fundator fundacji rodzinnej – osoba przekazująca majątek,
- zarząd fundacji rodzinnej – organ wykonawczy odpowiedzialny za realizację celów i wypłat,
- organ nadzoru fundacji rodzinnej – fakultatywny, służy do kontroli,
- beneficjenci fundacji – osoby fizyczne (lub fundacje, NGO), które otrzymują świadczenia,
- sukcesja majątkowa – ciągłość majątkowa fundacji gwarantowana przez statut i decyzje fundatora.
Takie rozwiązanie umożliwia długofalowe zarządzanie majątkiem rodzinnym, zabezpieczenie dzieci z różnych związków, a także kontrolę nad przekazywaniem środków.
Podsumowanie
W planowaniu sukcesji majątkowej należy oprzeć się o analizę potrzeb, majątku i priorytetów rodziny. Fundacja rodzinna jako narzędzie planowania spadkowego jest bardzo skuteczna i korzystna jednak nie zastępuje całkowicie testamentu. Dla przedsiębiorców, inwestorów i osób chcących zadbać o ochronę majątku rodzinnego, fundacja rodzinna jest obecnie najlepszym dostępnym narzędziem – przewyższającym klasyczne rozporządzenia testamentowe nie tylko w zakresie działania, ale i skuteczności. Więcej o fundacji rodzinnej można przeczytać w tych artykułach:
Źródła:
- Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. 2023 poz. 326).
- Kodeks cywilny – Tytuł X: Testament (Dz.U. 2024 poz. 1415).
- Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 2024 poz. 2265), art. 21 ust. 1 pkt 157.
- Ustawa o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. 2023 poz. 100), art. 4a.
- Objaśnienia podatkowe Ministerstwa Finansów z dnia 19.04.2023 r. dotyczące opodatkowania fundacji rodzinnej.
